Słownik pojęć z mineralogii i petrografii użytych w katalogu „Polski kamień budowlany”
Arkoza – piaskowiec arkozowy – piaskowiec zawierający w materiale detrytycznym 25 – 100% skaleni; kwarc, okruchy skał i inne składniki mogą występować w rożnej ilości.
Amfibole – grupa minerałów skałotwórczych, krzemiany i glinokrzemiany wstęgowe o zmiennym składzie chemicznym; rozpowszechnione minerały skał magmowych i metamorficznych; barwa zmienna, pokrój kryształów słupkowy.
Andezyn – minerał z grupy plagioklazow; zawiera 70% części albitowej i 30% części anortytowej.
Aplit – magmowa, drobnoziarnista skała żyłowa występująca najczęściej w formie nieregularnych żył w masywach granitoidowych; zbudowana prawie wyłącznie z jasnych składników.
Biotyt – glinokrzemian warstwowy, najpospolitszy minerał skałotwórczy z grupy mik; posiada ciemną, czesto czarną barwę; zasobny w zelazo.
Brekcja – skała zwięzła, zbudowana z ostrokrawędzistych, gruboziarnistych, scementowanych ze sobą odłamków skał (por. zlepieniec).
Dendryty – produkty infiltracji tlenków i wodorotlenków, najczęściej żelaza i manganu, w skały osadowe; posiadają subtelne dzrzewiaste, lub paprotkowate zarysy, zazwyczaj w kolorze czarnym lub brunatnym.
Detrytyczne skały – skały okruchowe – zbudowane z materialu pochodzącego z dezintegracji mechanicznej skal pierwotnych, mineralów lub organizmów.
Diploporowy dolomit – dolomit zawierający masowo szczątki glonów diplopora.
Dolomit – skala osadowa złożona głównie z minerałów węglanowych, wśród których przeważa minerał dolomit.
Dolomityczny wapień – wapień zawierający 10-50% dolomitu.
Glaukonit – minerał z grupy mik, obecny w skałach osadowych; wyróżnia się swoistą zieloną barwą; rozpowszechniony.
Granit – skala magmowa głębinowa, zawiera 20-60% kwarcu w stosunku do skaleni, a plagioklazy występują w ilości 10-65% w stosunku do skalenia potasowego.
Granodioryt – skała magmowa głębinowa współwystępująca z granitami; zawiera 20-60% kwarcu w stosunku do pozostałych minerałów jasnych, 66-90% plagioklazu w stosunku do skalenia potasowego i 5-25% mineralów ciemnych; pod względem struktury i tekstury podobny do granitu.
Hematyt – minerał żelaza, Fe2O3 ; Występuje w utworach pomagmowych, częsty wśród skał metamorficznych i osadowych; nadaje skałom charakterystyczną czerwonowiśniową barwę.
Hornblenda – minerał z grupy amfiboli: barwa ciemndzielona lub czarna; obficie występuje w skałach magmowych i metamorficznych.
Idiomorficzny – w odniesieniu do minerałów skał magmowych – składnik wykazujący obecność ścian charakterystycznych dla jego postaci krystalograficznej.
Kalcyt -jeden z najbardziej rozpowszechnionych minerałów skał osadowych (CaCO3); masowo występuje w skałach sedymentacji organogenicznej, gdyż stanowi torzywo szkieletowe dużej częsci organizmów. Buduje niektóre skały metamorficzne (marmury).
Kawerna – pustka w skale powstała najczęściej w wyniku wypłukania; jej rozmiary i kształt nie są uwarunkowane teksturalnie
Kwarc – SiO2 – najbardziej obok skaleni rozpowszechniony minerał skałotwórczy; bezbarwny, często zabarwiony na kolor różowy, żółty, szary, brunatny.
Limonit – mieszanina mineralna, w której najważniejszym składnikiem jest goethyt FeOOH.
Litotamniowy wapień – wapień zbudowany z glonów Litotamnia, scementowanych spoiwem wapiennym.
Marmur – skała metamorficzna, praktycznie monomineralna, zbudowana z kalcytu lub dolomitu.
Mikroklin – skaleń potasowy, minerał zasobnych w SiO2 skał głębinowych, zwłaszcza granitów, granodiorytów, sjenitów.
Oligoklaz – minerał z grupy plagioklazów, zawiera 70-90% części albitowej i 10-30% części anortytowej.
Organodetrytyczny – utworzony głównie z pokruszonych szczątków organicznych.
Ortoklaz – minerał z grupy skaleni potasowych, rozpowszechniony w skałach magmowych; bezbarwny, biały ale często też zabarwiony na kolor różowy lub czerwony.
Pegmatyt – grubo- i wielkoziarnista skała; występuje w formie pni, żył, gniazd, soczewek; zbudowana przeważnie z takich samych minerałów jak skała macierzysta; powstaje najczęściej w wyniku krystalizacji minerałów z roztworów pomagmowych lub wskutek selektywnego rozpuszczenia składników skały w procesie metamorfizmu.
Piaskowiec – zwięzła skała okruchowa zbudowana głównie z ziaren wielkosci 0,1 – 2 mm oraz spoiwa; najczesciej głównymi składnikami piaskowców są krzemiany, glinokrzemiany i kwarc, podrzędnie mogą występować okruchy skał, skalenie i inne minerały; ze względu na uziarnienie dzielą sie na p. drobnoziarniste, średnioziarniste i gruboziarniste.
Plagioklazy – minerały skałotwórcze, skalenie sodowo-wapniowe, tworzą szereg izomorficzny, którego skrajne człony to albit (glinokrzemian sodu) i anortyt (glinokrzemian wapnia); najważniejsze minerały skałotwórcze skał magmowych.
Sjenodioryt – skala magmowa glębinowa, zbudowana głównie ze skalenia potasowego, plagioklazu i minerałów barwnych (15- 50%); kwarc występuje w ilości nie większej niz 5% składników jasnych.
Skalenie – grupa minerałów skałotwórczych, glinokrzemianów potasu, sodu, wapnia i baru, mających zdolność tworzenia szeregów izomorficznych; stanowią ponad 50% składników skorupy ziemskiej.
Struktura skały – zbiór cech określających stopień wykrystalizowania skladników skały, wielkości względne lub bezwzględne poszczególnych ziaren mineralów, ksztalt ziaren mineralów.
Struktura cukrowata – odmiana struktury blastycznej, np. marmurów, zbudowanych z drobnych nie zazębionych ziaren o zbliżonych rozmiarach.
Struktura drobnoblastyczna – struktura skal metamorficznych – odpowiednik struktury drobnoziarnistej.
Struktura drobnoziarnista – struktura skał magmowych i metamorficznych, o średnicach ziaren poniżej 1 mm oraz osadowych skał węglanowych o średnicach ziaren 0,016 – 0,062 mm.
Struktura gruboblastyczna – struktura skal metamorficznych – odpowiednik struktury gruboziarnistej.
Struktura gruboziarnista – struktura skał całkowicie krystalicznych (magmowych i metamorficznych) o średnicy ziaren 5 – 30 mm oraz osadowych skał węglanowych o średnicy ziaren 0,1 – 2,0 mm.
Struktura psamitowa – struktura skał okruchowych (piasków i piaskowców) o uziarnieniu 0,1 – 2,0 mm.
Struktura psefitowa – struktura skał okruchowych (żwirów i zlepieńcow) o uziarnieniu powyżej 2,0 mm.
Struktura porfirowata – pseudoporfirowa – struktura skał magmowych, w których jeden ze składników wykształcony jest w postaci fenokryształów, tkwiących w masie drobno- lubb średnioziarnistej.
Struktura średnioblastyczna – struktura skał metamorficznych – odpowiednik struktury średnioziarnistej.
Szarogłaz – piaskowiec szarogłazowy, szarowaka – piaskowiec zawierajacy 25 – 100% okruchów skalnych w materiale detrytycznym; kwarc, skalenie i inne minerały mogą występować w różnej ilości.
Szliry – smugi minerałów oraz skał jaśniejszych lub ciemniejszych od skały, w której się znajdują; zorientowane w jednym kierunku, różnią się składem oraz strukturą i teksturą od otoczenia.
Tekstura skały – cecha określająca orientację i sposób rozmieszczenia składników skały oraz stopień wypełnienia przestrzeni.
Tekstura bezładna – tekstura bezkierunkowa, odznacza sie brakiem orientacji składników.
Tekstura kierunkowa – składniki skały zostały ułożone w określonym kierunku, np. w wyniku sedymentacji, płynięcia magmy, ciśnienia.
Tekstura masywna – w skałach magmowych oznacza brak ukierunkowania minerałów i budowę homogeniczną; W skałach matamorficznych – brak łupliwości, gnejsowatości i uporządkowania minerałów; w skałach osadowych informuje o bezładnym ułożeniu składników.
Tekstura porowata – oznacza obecność w skale przestrzeni nie wypełnionych masą skalną; przeciwstawna teksturze zbitej.
Tekstura zbita – charakteryzuje się całkowitym wypełnieniem przestrzeni tworzywem skalnym; przeciwstawna teksturze porowatej.
Trawertyn – zwięzła odmiana martwicy wapiennej, tj. osadowej skały wapiennej pochodzenia chemicznego; powstaje przez wytrącenie węglanu wapnia z wód źródlanych pod wpływem spadku ich temperatury lub ciśnienia; zwykle porowata.
Wapień – węglanowa skała osadowa zawierająca głównie kalcyt, W zależności od pochodzenia zbudowana przeważnie ze szczątków organicznych, okruchów skalnych, cementu węglanowego; może zawierać domieszki innych minerałów.
Zlepieniec – osadowa skała okruchowa zwięzła, zbudowana z obtoczonych fragmentów skalnych średnicy powyżej 2 mm oraz spoiwa; w zależności od uziarnienia wyróżnia się zlepieńce drobno-, średnio- i gruboziarniste.
Hasła opracowano na podstawie:
„Słownik petrograficzny” – W.Ryka, A.Maliszewski – Wyd. Geologiczne
„Petrografia” – W.Parachoniak – Wyd. Geologiczne
„Mineralogia ogólna” – A.Bolewski – Wyd. Geologiczn
